ดวงจันทร์หมุนรอบตัวเองหรือไม่ สุจิตรา ศิริสวัสดิ์พิพัฒน์   ในสมัยโบราณหากชายหนุ่มจะชมหญิงสาวว่ามีใบหน้างดงาม จะเปรียบเทียบว่าหน้านวลผ่องดั่งดวงจันทร์ แต่ปัจจุบันหากเปรียบเทียบดังกล่าว หญิงสาวคงไม่ชอบใจแน่ จากการสำรวจดวงจันทร์ของนักบินอวกาศพบว่าบนดวงจันทร์มีหลุมมีบ่อมากมาย หากเราสังเกตดวงจันทร์ด้วยตาเปล่าหรือดูด้วยกล้องจะเห็นผิวดวงจันทร์มีความสว่างไม่เท่ากันจนกลายเป็นลวดลายตามจินตนาการของคนที่สังเกต เช่น คนไทยจะเห็นเป็นรูปกระต่ายบนดวงจันทร์ ถ้าเราสังเกตดวงจันทร์ตั้งแต่คืนพระจันทร์เต็มดวง คือ ขึ้น 15 ค่ำจนถึงแรม 15 ค่ำ หรือจนถึงขึ้น 15 ค่ำอีกครั้ง จะพบว่าดวงจันทร์จะหันด้านเดิมเข้าหาโลกตลอดเวลา นั่นแสดงว่าดวงจันทร์ไม่หมุนรอบตัวเองใช่หรือไม่ เดือนดับ                                                       ดวงจันทร์ข้างแรม จันทร์เต็มดวง                                                 ดวงจันทร์ข้างขึ้น ลองทำกิจกรรมต่อไปนี้ ท่านจะสามารถตอบคำถามดังกล่าวได้ 1. ให้นักเรียนคนที่ 1 ยืนกลางห้อง สมมุติว่าเป็นโลก 2. ให้นักเรียนคนที่ 2 ยืนห่างจากคนที่ 1 ประมาณ 2 เมตร สมมุติเป็นดวงจันทร์ 3. ให้นักเรียนคนที่ 2 […]

มาดูดวงจันทร์กันเถอะ สุจิตรา ศิริสวัสดิ์พิพัฒน์ เพลงแสงจันทร์ ศิลปิน : มาลีฮวนนา แสงจันทร์กระจ่าง ส่องนำทางสัญจร คิดถึงนางฟ้าอรชร ป่านนี้นางนอนหลับแล้วหรือยัง แสงจันทร์นวลใหญ่ ข้าจ่อมจมอยู่ในภวังค์ เรไรเสียงไพรแว่วดัง ยิ่งฟังยิ่งเหงาจับใจ …   วัตถุท้องฟ้าที่มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับเรา นอกเหนือจากดวงอาทิตย์ ซึ่งเป็นแหล่งพลังงานของโลกแล้ว ก็คือ ดวงจันทร์ ในบทเพลง หรือคำประพันธ์หลายชิ้น จะเป็นเรื่องราวที่เกี่ยวกับดวงจันทร์ ดังตัวอย่างในบทเพลงข้างต้น   ถ้าเราสังเกตดวงจันทร์เป็นเวลาประมาณ 1 เดือน เราจะสังเกตเห็นการเปลี่ยนแปลงในเรื่องส่วนสว่างของดวงจันทร์ เหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น ดวงจันทร์เป็นบริวารของโลก โคจรรอบโลก ไม่มีแสงสว่างในตัวเองแต่ที่เราสังเกตเห็นดวงจันทร์ได้ เพราะดวงจันทร์สะท้อนแสงที่ได้รับจากดวงอาทิตย์มายังโลกเราจึงมองเห็นดวงจันทร์ ด้านที่สว่างของดวงจันทร์จะเป็นด้านที่หันเข้าหาดวงอาทิตย์เท่านั้น ส่วนด้านตรงข้ามจะมืดเราจึงมองไม่เห็น แต่เหตุใดเราจึงเห็นส่วนสว่างของดวงจันทร์เปลี่ยนแปลงเป็นวัฎจักร คือ ในเวลาประมาณ 1เดือน ดวงจันทร์จะกลับมาสว่างเหมือนเดิม และอยู่ในตำแหน่งเดิม   การที่เราสังเกตเห็นส่วนสว่างของดวงจันทร์มีการเปลี่ยนแปลงไปนั้น ก็เนื่องมาจากดวงจันทร์ไม่ได้อยู่กับที่แต่โคจรรอบโลก ซึ่งเราสามารถสังเกตได้จากเวลาขึ้นของดวงจันทร์ว่าจะขึ้นช้าไปวันละประมาณ 50 นาทีเนื่องจากดวงจันทร์โคจรไปจากตำแหน่งเดิมนั่นเอง และนอกจากนี้เมื่อสังเกตส่วนสว่างของดวงจันทร์จะเห็นส่วนสว่างของดวงจันทร์เปลี่ยนแปลงไปตามตำแหน่งของดวงจันทร์ที่โคจรรอบโลก หรือที่เราเรียกว่าข้างขึ้นข้างแรม   ภาพดวงจันทร์โคจรรอบโลก   […]

น้ำบาดาล น้ำเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่งสำหรับมนุษย์และสัตว์ในการดำรงชีวิต การใช้น้ำบนโลกได้เพิ่มขึ้นทุกวัน เพราะจำนวนประชากรโลกที่เพิ่มขึ้นและการขยายตัวของภาคอุตสาหกรรมที่ใช้น้ำเป็นปัจจัยสำคัญในการผลิตสินค้า รวมทั้งการใช้น้ำในภาคเกษตรกรรม แหล่งน้ำตามธรรมชาติแบ่งออกเป็น 3 ประเภท ได้แก่ น้ำในบรรยากาศ (atmospheric water) น้ำผิวดิน (surface water) และน้ำใต้ดิน(subsurface water) น้ำฟ้าที่ตกลงมาสู่พื้นผิวโลกจะถูกกักเก็บเป็นน้ำในแม่น้ำ ลำคลอง ทะเลสาบและมหาสมุทร ซึ่งก็คือน้ำผิวดิน น้ำผิวดินบางส่วนจะไหลซึมลงสู่ใต้ดิน ไปถูกกักเก็บไว้ในช่องว่างระหว่างเม็ดดิน ในหิน ชั้นหิน ชั้นตะกอนหรือชั้นกรวด จนเกิดเป็นน้ำใต้ดินต่อไป การหมุนเวียนของน้ำในแหล่งต่าง ๆ จะเกิดขึ้นเป็นวัฏจักร เรียกว่า วัฏจักรน้ำ (hydrologic cycle) เมื่อน้ำบนผิวโลกได้รับความร้อนจากดวงอาทิตย์จะระเหยเป็นไอลอยขึ้นสู่บรรยากาศ จนถึงระดับที่อุณหภูมิต่ำพอที่จะเกิดการควบแน่นเป็นละอองน้ำ กลายเป็นเมฆและเกิดเป็นฝนตกลงสู่พื้นผิวโลก เมื่อน้ำตกลงสู่พื้นผิวโลกส่วนหนึ่งจะเป็นหิมะหรือธารน้ำแข็งที่พบในบริเวณภูเขาสูงและบริเวณขั้วโลก และน้ำส่วนหนึ่งจะไหลล้นไปตามผิวดินลงสู่แม่น้ำ ลำคลองและไหลออกสู่ทะเลและมหาสมุทร ส่วนหนึ่งจะถูกพืชดูดไปใช้และคายน้ำออกสู่บรรยากาศ ส่วนหนึ่งจะไหลซึมลงสู่ใต้ดินกลายเป็นน้ำใต้ดิน และส่วนหนึ่งจะระเหยเป็นไอลอยกลับไปสู่บรรยากาศหมุนเวียนเป็นวัฏจักรน้ำไม่มีที่สิ้นสุด ดังรูปที่ 1   รูปที่ 1 วัฏจักรน้ำ (ดัดแปลงภาพจากหนังสือ Richard M. Pearl. 1966. Geology. […]

หินและแร่กับชีวิตประจำวัน โอริสา สังข์กลมเกลี้ยง ทรัพยากรธรรมชาติที่อยู่รอบ ๆ ตัวเรานั้นมีประโยชน์แก่เราทั้งสิ้นไม่ทางตรงก็ทางอ้อมดังเช่น หินและแร่ที่เป็นทรัพยากรธรรมชาติประเภทหนึ่งซึ่งมีคุณค่าและมีประโยชน์มากมาย มนุษย์เราพบและนำหินและแร่มาใช้ประโยชน์กันตั้งแต่สมัยยุคหินที่มนุษย์ยังอาศัยอยู่ในถ้ำ โดยการใช้ขวานหินเป็นอาวุธในการล่าสัตว์และใช้เป็นอาวุธในการป้องกันตัว ต่อมาก็รู้จักการใช้โลหะบางชนิดมาดัดแปลงเป็นอาวุธและเครื่องใช้ต่าง ๆ แล้วพัฒนาการใช้ประโยชน์จากหินและแร่เรื่อยมาจากยุคหินจนถึงยุคปัจจุบัน หลังจากยุคนี้ไปก็มีแนวโน้มว่าการใช้ประโยชน์จากหินและแร่จะทวีคูณมากขึ้นเรื่อย ๆ เพราะในยุคปัจจุบันมีเทคโนโลยีที่ก้าวหน้ามากขึ้น ดังนั้นการผลิตหรือการแปรรูปหินและแร่ให้เป็นวัตถุดิบหรือเป็นผลิตภัณฑ์ที่เราต้องการก็เป็นสิ่งที่ทำกันได้สะดวกและง่ายขึ้นกว่าเดิมมาก ถ้าเราสำรวจสิ่งของต่าง ๆ ที่อยู่ภายในบ้านก็จะพบว่ามีผลิตภัณฑ์หรือสิ่งของเครื่องใช้รูปแบบต่าง ๆ ซึ่งอยู่ใกล้ตัวเรา ที่เราได้เจอ ได้สัมผัสและได้ใช้ประโยชน์กันอยู่ทุกวัน ซึ่งสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ เหล่านี้ส่วนใหญ่จะมีหินและแร่เป็นวัตถุดิบหลักในการผลิตทั้งสิ้น หลายคนคิดว่าถ้าพูดถึงเรื่องหินและแร่ จะคิดว่าเป็นเรื่องไกลตัว และคิดว่าหินและแร่หรือแหล่งแร่นั้นจะต้องอยู่ตามเหมืองแร่หรืออยู่ตามภูเขาต่าง ๆ แต่จริง ๆ แล้ว เราได้สัมผัสหรือได้ใช้ประโยชน์จากหินและแร่เป็นประจำกันทุกวัน ซึ่งก่อนที่จะนำหินและแร่มาใช้ประโยชน์ได้ก็ต้องนำหินและแร่นั้นไปแปรรูป ซึ่งต้องผ่านกระบวนการและขั้นตอนต่าง ๆ มากมาย จนหินและแร่นั้นกลายเป็นผลิตภัณฑ์หรือเป็นวัตถุดิบพร้อมใช้เพื่อป้อนเข้าโรงงานอุตสาหกรรมต่าง ๆ ภาพ กำแพงห้องหรืออาคารที่ก่อสร้างมาจากปูนซีเมนต์ การดำเนินชีวิตของเราตั้งแต่ตื่นนอนตอนเช้าจนถึงเวลาเข้านอนก็ล้วนมีความเกี่ยวข้องกับหินและแร่ทั้งสิ้นเช่น ตื่นขึ้นมาตอนเช้าเราก็จะมองเห็นฝ้าเพดาน ซึ่งผลิตมาจากแร่ยิปซัม มองไปรอบ ๆ ห้องก็จะเห็นกำแพงห้องที่ก่อสร้างมาจากปูนซีเมนต์ ซึ่งผลิตมาจากหินปูนที่ประกอบด้วยแร่แคลไซต์เป็นหลัก เดินไปเข้าห้องน้ำเพื่อล้างก็จะพบอ่างล้างหน้าเซรามิก ซึ่งผลิตมาจากแร่ดิน แร่เฟลด์สปาร์และทราย ถ้ามองลงไปที่พื้นกระเบื้องห้องน้ำที่บางสถานที่ก็จะปูด้วยหินอ่อนหรือหินแกรนิต ซึ่งภายในเนื้อกระเบื้องจะมีลายสวย ๆ และสีแปลก […]

ดูดาวจากดวง      ทำไมดาราศาสตร์จึงเป็นเรื่องที่เด็ก ๆ สนใจ ลองนึกย้อนไปสมัยเด็ก เราจะชอบแหงนดูดาวบนฟ้าเวลากลางคืน รู้สึกว่าช่างสวยงามอะไรเช่นนี้ แต่ก็ไม่มีความรู้ว่าดาวต่าง ๆ ที่เห็นนั้นเป็นดาวอะไร เหตุใดกลุ่มดาวต่าง ๆ บนฟ้าจึงมีลักษณะเหมือนเดิมไม่เปลี่ยนแปลง เพียงแต่เวลาที่ สังเกตกลุ่มดาวนั้นเปลี่ยนแปลงไป เมื่อสังเกตกลุ่มดาวบนท้องฟ้า เช่น แผนที่ดาว เครื่องวัดมุมเงย กล้องโทรทรรศน์ อุปกรณ์เหล่านี้ได้รับการพัฒนาให้มีคุณภาพดีขึ้นเรื่อย ๆ จนสามารถส่องเห็น รายละเอียดของดาว เช่น วงแหวนดาวเสาร์ เป็นต้น      ในการสังเกตกลุ่มดาวหรือดาวฤกษ์ที่กล่าวมาแล้ว มีอุปกรณ์พื้นฐานช่วยในการสังเกตที่สำคัญ คือ แผนที่ดาว ส่วนแผนที่ดาวเคราะห์ไม่สามารถจัดทำเช่นเดียวกับแผนที่ดาวฤกษ์ได้ เพราะดาวเคราะห์เป็นดาวที่เคลื่อนที่ ปัญหาของครูผู้สอนดาราศาสตร์เรื่องหนึ่ง คือ การที่จะให้นักเรียนไปสังเกตดาวเคราะห์ ว่าทำอย่างไรจึงจะทราบตำแหน่งของดาวเคราะห์ที่สามารถสังเกตด้วยตาเปล่า อันได้แก่ ดาวพุธ ดาวศุกร์ ดาวอังคาร ดาวพฤหัสบดี และดาวเสาร์ ในแต่ละคืนได้      อุปกรณ์ที่ใกล้ตัวที่เราสามารถใช้หาตำแหน่งของดาวเคราะห์ทั้ง 5 ดวง ก็คือ แผ่นดวงที่มี อยู่ในหนังสือพิมพ์รายวัน ดังนั้น เรามาใช้ประโยชน์จากแผ่นดวงในหนังสือพิมพ์ […]

การสืบพันธุ์ระดับเซลล์ สาระน่ารู้เรื่อง การสืบพันธุ์ระดับเซลล์

มาดูดวงจันทร์กันเถอะ สาระน่ารู้เรื่อง มาดูดวงจันทร์กันเถอะ

สาระน่ารู้เรื่อง แผนที่กลุ่มดาวจักรราศี   แผนที่กลุ่มดาวจักรราศี   สุจิตรา ศิริสวัสดิ์พิพัฒน์  

  ทรงกลมฟ้าคืออะไร แตกต่างจากท้องฟ้าอย่างไร ทรงกลมฟ้ามีขนาดเท่าใด ห่างจากโลกเราเพียงใด คำถามเหล่านี้ต้องการคำตอบ เพื่อที่เราจะสามารถเข้าใจในเรื่องของการบอกตำแหน่งของดวงดาว  ทั้งนี้เพราะท้องฟ้าเป็นส่วนหนึ่งของทรงกลมฟ้านั่นเอง ทรงกลมฟ้า สุจิตรา  ศิริสวัสดิ์พิพัฒน์ ทรงกลมฟ้าคืออะไร แตกต่างจากท้องฟ้าอย่างไร ทรงกลมฟ้ามีขนาดเท่าใด ห่างจากโลกเราเพียงใด คำถามเหล่านี้ต้องการคำตอบ เพื่อที่เราจะสามารถเข้าใจในเรื่องของการบอกตำแหน่งของดวงดาว  ทั้งนี้เพราะท้องฟ้าเป็นส่วนหนึ่งของทรงกลมฟ้านั่นเอง โลกเรา ทรงกลมฟ้า ศูนย์สูตรโลก ลองจิจูด ละติจูด ขั้วโลกเหนือ ขั้วโลกใต้ ศูนย์สูตรฟ้า ไรต์แอสเซนชัน เดคลิเนชัน ขั้วฟ้าเหนือ ขั้วฟ้าใต้     เส้นสมมติบนทรงกลมฟ้ามีไว้ทำไม  เส้นสมมติบนทรงกลมฟ้าเป็นเส้นที่กำหนดขึ้นเพื่อบอกตำแหน่งวัตถุท้องฟ้าบนทรงกลมฟ้าเช่นเดียวกับที่โลกสมมติเส้นลองจิจูดและละติจูดขึ้นมา เพื่อบอกตำแหน่งสิ่งต่างๆ บนโลกว่าอยู่ ณ ตำแหน่งที่ลองจิจูดและละติจูดที่เท่าใด เช่นกรุงเทพฯ อยู่ที่ลองจิจูดที่ประมาณ 100.5 องศาตะวันออก ละติจูดประมาณ 13 องศาเหนือ ในการบอกตำแหน่งหรือพิกัดของดวงดาวบนทรงกลมฟ้า เราจะบอกด้วยไรต์แอสเซนชันและเดคลิเนชัน ซึ่งมีการกำหนดดังนี้ ภาพแสดงไรต์แอสเซนชัน ไรต์แอสเซนชัน (ใช้สัญลักษณ์ ) เป็นค่ามุมของเส้นวงกลม ซึ่งลากมาจากขั้วฟ้าเหนือไปยังขั้วฟ้าใต้ โดยจะตั้งฉากกับเส้นศูนย์สูตรฟ้า เส้นวงกลมที่มีไรต์แอสเซนชัน 0 […]

พันธุกรรม (Heredity) ผศ.ดร.สุมิตรา วิสุทธารมณ์ การถ่ายทอดลักษณะทางพันธุกรรม สิ่งมีชีวิตสามารถสืบเนื่องลักษณะของแต่ละชนิดไว้โดยการถ่ายทอดพันธุกรรมจากรุ่นหนึ่งไปยังอีกรุ่นหนึ่งผ่านทางเซลล์สืบพันธุ์ การทดลองของ เกรเกอร์ โยฮันน์ เมนเดล (Gregor Johann Mendel) เป็นการทดลองที่ทำให้เข้าใจเรื่องการถ่ายทอดพันธุกรรมในสิ่งมีชีวิตเพิ่มมากขึ้น   เมนเดลทดลองผสมพันธุ์ถั่วลันเตา (Pisum sativum) และติดตามการถ่ายทอดลักษณะในรุ่นลูกหลายรุ่น จากการวางแผนการผสมพันธุ์ระหว่างสายพันธุ์ถั่วลันเตา การสังเกตและประมวลผลการทดลองอย่างเป็นระบบ สามารถสรุปเป็นกฎการถ่ายทอดลักษณะไว้ 2 ข้อ คือกฎการแยก (law of segregation) และ กฎการเข้ากลุ่มอย่างอิสระ (law of independent assortment) ซึ่งกฎทั้ง 2 ข้อเป็นพื้นฐานสำคัญในการถ่ายทอดลักษณะของสิ่งมีชีวิตส่วนใหญ่   กฎการแยก การทดลองของเมนเดลเป็นการทดลองที่ไม่ยุ่งยากซับซ้อน โดยการผสมระหว่างสายพันธุ์ที่มีความแตกต่างของลักษณะเพียงไม่กี่ลักษณะ เริ่มต้นจากการผสมสายพันธุ์แท้สองสายพันธุ์ที่มีลักษณะต่างกันเพียงหนึ่งลักษณะ เรียกว่า การผสมแบบมอโนไฮบริด (monohybridcross) ลักษณะ ที่เมนเดลศึกษา ได้แก่ สีเมล็ด (สีเขียวและสีเหลือง) รูปร่างฝัก (เรียบและคอด)รูปร่างเมล็ด (กลมและย่น) สีเปลือกหุ้มเมล็ด (สีเทาและสีเขียว) สีฝัก (สีเขียวและสีเหลือง)ตำแหน่งดอก (ด้านข้างต้นและปลายยอด) และความสูง (ต้นสูงและต้นเตี้ย) การผสมแบบมอโนไฮบริดของลักษณะทั้ง […]